Powinien aktywnie zadbać o swoje interesy, m.in. sprawdzić, czy figuruje w spisie wierzytelności, i poznać plan restrukturyzacji. Wskazujemy osiem kwestii, o których powinien wiedzieć.
Od 1 stycznia 2016 r. obowiązuje w Polsce ustawa z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2015 r. poz. 978 ze zm.). Przewiduje cztery różne rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, tj. pozasądowych i sądowych procedur pozwalających przedsiębiorcom na poprawienie sytuacji finansowej i majątkowej firmy w porozumieniu z wierzycielami. Postępowaniem, które charakteryzuje się najdalej idącą ingerencją w zarządzanie firmą i jej relacje z wierzycielami, jest postępowanie sanacyjne. Jak wynika z doniesień prasowych, w ciągu ostatnich pięciu miesięcy doszło do otwarcia co najmniej kilkunastu takich postępowań.
Praktyka pokazuje, że wierzyciele zwykle dowiadują się o otwarciu postępowania sanacyjnego z zawiadomienia przesłanego przez zarządcę, czyli osobę, która przejęła zarządzanie przedsiębiorstwem dłużnika. Zawiadomienie zawiera zwykle podstawowe informacje o postępowaniu, w tym jego stronach, terminach itp. Na co koniecznie należy zwrócić uwagę i o czym wiedzieć, gdy w sprawie naszego dłużnika otrzymamy takie zawiadomienie? Poniżej przedstawiamy osiem podstawowych kwestii, o których powinien wiedzieć przedsiębiorca, gdy firma jego kontrahenta wejdzie na ścieżkę sanacji.
1. Wszelkie sprawy teraz tylko z zarządcą
Po otwarciu postępowania sanacyjnego dłużnik traci prawo do zarządzania i rozporządzania swoim majątkiem. W jego miejsce wstępuje zarządca. Zarządca to wykwalifikowany podmiot, któremu dłużnik po otwarciu postępowania wskazuje i wydaje cały swój majątek oraz dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w tym księgi rachunkowe, a także korespondencję. To z zarządcą powinny być załatwiane wszystkie sprawy dotyczące przedsiębiorstwa dłużnika. Warto bowiem pamiętać, że od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego dłużnik nie jest już uprawniony do podejmowania żadnych czynności samodzielnie. Można powiedzieć, że ma zakaz zarządzania majątkiem. Dane zarządcy wierzyciel pozna z treści zawiadomienia, które powinno zostać skierowane do niego zaraz po otwarciu postępowania sanacyjnego.
Warto też pamiętać, że wraz z otwarciem postępowania wygasa również prokura i udzielone przez dłużnika pełnomocnictwa, a więc wierzyciel nie może się układać także choćby ze znanym mu prokurentem dłużnika. Jedyną osobą uprawnioną do kontaktów jest zarządca.
2. Trzeba sprawdzić spis wierzytelności
W zawiadomieniu powinna się znaleźć również dokładna data otwarcia postępowania, która jest ważna z punktu widzenia istotnych dla wierzyciela terminów. Właśnie od dnia otwarcia postępowania liczy się 30-dniowy termin zarządcy na sporządzenie spisu wierzytelności. Wierzyciel powinien niezwłocznie po upływie tych 30 dni skontrolować w sądzie prowadzącym postępowanie sanacyjne, czy spis został sporządzony i czy zarządca uwzględnił w nim całą jego wierzytelność. Jeżeli nie – wierzyciel może złożyć sprzeciw w terminie dwóch tygodni. Uwaga: termin na złożenie sprzeciwu liczy się od dnia, w którym spis wierzytelności został wyłożony do wglądu w sekretariacie sądu, nie zaś dopiero od dnia, w którym dowiedział się o tym wierzyciel.
3. Warto poznać plan restrukturyzacyjny
W ciągu 30 dni od otwarcia postępowania zarządca ma też obowiązek sporządzenia planu restrukturyzacyjnego. Na jego podstawie wierzyciel może się dowiedzieć, jak ma wyglądać naprawa przedsiębiorstwa dłużnika, w tym kiedy wstępnie może się spodziewać jakichkolwiek płatności i jaka może być ich wysokość. Dzięki temu wierzyciel może kontrolować przebieg wydarzeń w przedsiębiorstwie dłużnika, by później móc podjąć decyzję, czy wyrazi zgodę na zawarcie z nim układu, czy też nie. Jedynie wyjątkowo termin na sporządzenie planu może zostać wydłużony do 3 miesięcy.
4. Płatności wstrzymane, potrącenia nie zawsze możliwe
Od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego aż do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o jego umorzeniu, spełnianie przez dłużnika albo zarządcę świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem, jest niedopuszczalne. Objęte układem są co do zasady wszystkie wierzytelności, które powstały przed dniem otwarcia procedury sanacyjnej. Jeżeli więc w czasie trwania postępowania dojdzie do jakiejkolwiek wypłaty na rzecz wierzyciela, która dotyczyłaby długu sprzed dnia jego otwarcia, to wierzyciel będzie musiał otrzymaną kwotę zwrócić.
Co więcej, od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o jego umorzeniu zmieniają się zasady dotyczące potrącania wzajemnych wierzytelności między dłużnikiem i wierzycielem. Po pierwsze wierzyciel, który chce skorzystać z potrącenia, musi złożyć o tym oświadczenie zarządcy, nie później niż w terminie 30 dni od otwarcia postępowania sanacyjnego. Jeżeli podstawa potrącenia powstała później, termin ten liczy się od dnia, w którym potrącenie stało się możliwe.
Po drugie, w niektórych sytuacjach potrącenie jest niedopuszczalne. Zakaz potrącania obowiązuje wtedy, gdy wierzyciel stał się dłużnikiem dłużnika dopiero po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego albo jeżeli będąc dłużnikiem dłużnika, stał się po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego jego wierzycielem przez nabycie w drodze przelewu lub indosu wierzytelności powstałej przed dniem otwarcia procedury sanacyjnej. W tym ostatnim przypadku wyjątek dotyczy sytuacji, gdy nabycie wierzytelności nastąpiło wskutek zapłaty długu, za który nabywca odpowiadał osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli odpowiedzialność nabywcy za dług powstała przed dniem złożenia przez dłużnika wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego.
5. Postępowania sądowe i administracyjne na zmienionych zasadach
Otwarcie postępowania sanacyjnego względem dłużnika ma znaczenie zarówno dla tych wierzycieli, którzy już dysponują tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi i prowadzą egzekucję, jak i dla tych, którzy dopiero planowali wszczęcie postępowań, w tym sądowych, administracyjnych czy egzekucyjnych.
Istotne jest, że otwarcie postępowania sanacyjnego nie wyłącza możliwości wszczęcia przez wierzyciela postępowań sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych i przed sądami polubownymi w celu dochodzenia wierzytelności podlegających umieszczeniu w spisie wierzytelności, ani też nie powoduje umorzenia toczących się postępowań. Jeżeli jednak wierzyciel złoży np. pozew o zapłatę, a okaże się, że nie było przeszkód do umieszczenia jego wierzytelności w całości w spisie wierzytelności – zostanie obciążony kosztami postępowania. Dodatkowo należy pamiętać, że w czasie trwania postępowania sanacyjnego wszelkie pozwy czy wnioski muszą być kierowane przeciwko zarządcy, a nie dłużnikowi. Także w już toczących się postępowaniach będzie występował zarządca, o ile do nich wstąpi. Do tego czasu postępowania będą zawieszone.
Co istotne, opisanych zasad nie stosuje się w sprawach o należne od dłużnika alimenty oraz odszkodowania i renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia. Możliwe jest zatem wszczynanie i prowadzenie postępowań niezależnie od biegu procedury sanacyjnej, bezpośrednio przeciwko dłużnikowi.
6. Egzekucje zawieszone, zabezpieczenia zdjęte
Inne zasady obowiązują w przypadku postępowań egzekucyjnych i zabezpieczających, jeżeli mają one za przedmiot majątek dłużnika.
Z dniem otwarcia postępowania sanacyjnego postępowania egzekucyjne ulegają zawieszeniu z mocy prawa. Co więcej – sędzia-komisarz na wniosek dłużnika lub zarządcy może ponadto uchylić zajęcie dokonane przed dniem otwarcia postępowania sanacyjnego w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym skierowanym do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Wszelkie sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy sanacyjnej niezwłocznie po wydaniu postanowienia o otwarciu postępowania sanacyjnego, a zatem nie mogą one zostać przekazane egzekwującemu wierzycielowi.
Po otwarciu postępowania sanacyjnego nie jest dopuszczalne skierowanie egzekucji do majątku dłużnika wchodzącego w skład masy sanacyjnej oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia lub zarządzenia zabezpieczenia roszczenia na tym majątku.
Podobnie jak w przypadku postępowań rozpoznawczych, o których była mowa w pkt 4, opisane zasady nie dotyczą spraw o należne od dłużnika alimenty oraz odszkodowania i renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia. Osoby uprawnione do tego typu świadczeń mogą bez przeszkód wszczynać i prowadzić przeciwko dłużnikowi postępowania egzekucyjne i zabezpieczające.
7. Najem, dzierżawa – tego nie da się wypowiedzieć
Większy problem mają ci przedsiębiorcy, którzy dzierżawią i wynajmują lokale lub nieruchomości na potrzeby przedsiębiorstwa dłużnika objętego sanacją. Od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o jego umorzeniu wypowiedzenie przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu lub dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w których jest prowadzone przedsiębiorstwo dłużnika, bez zezwolenia rady wierzycieli, jest niedopuszczalne. Oznacza to, że mimo zalegania przez dłużnika np. z zapłatą czynszu za wynajem hali produkcyjnej, wynajmujący nie może wypowiedzieć mu umowy.
Wypowiedzenie stanie się dopuszczalne dopiero wtedy, gdy wyrazi na to zgodę powołana w postępowaniu sanacyjnym rada wierzycieli albo gdy dłużnik już po otwarciu postępowania sanacyjnego nie będzie płacił bieżących rat czynszu. Wynajmujący czy wydzierżawiający może bowiem w każdym czasie wypowiedzieć umowę, jeżeli podstawą tego wypowiedzenia jest niewykonywanie przez dłużnika zobowiązań powstałych po dniu otwarcia postępowania lub inna okoliczność przewidziana w umowie. Istotne jest, by miała miejsce już w czasie trwania procedury sanacyjnej (może to być np. niedozwolona w umowie zmiana przeznaczenia lokalu, wyposażenia itp.).
8. Odstąpienie od umów wzajemnych możliwe, ale...
Po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego zarządca może odstąpić od umowy wzajemnej, która nie została dotychczas wykonana w całości lub części, pod warunkiem że wyrazi na to zgodę sędzia-komisarz, a świadczenie drugiej strony wynikające z tej umowy jest świadczeniem niepodzielnym. Natomiast jeżeli świadczenie drugiej strony wynikające z umowy jest świadczeniem podzielnym – prawo do odstąpienia obowiązuje w zakresie, w jakim świadczenie drugiej strony miało zostać wykonane po dniu otwarcia postępowania sanacyjnego.
Co w sytuacji, gdy wierzyciel niepokoi się, co stanie się z zawartą z dłużnikiem umową? Jeżeli dowie się o otwarciu postępowania sanacyjnego względem dłużnika – może złożyć zarządcy żądanie, by w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia tego żądania złożył do sędziego-komisarza wniosek o zgodę na odstąpienie od umowy. Zarządca musi wtedy podjąć decyzję. Musi poinformować wierzyciela albo o złożeniu wniosku, albo poinformować go, że nie zamierza takiego wniosku złożyć. Brak informacji ze strony zarządcy albo informacja, że nie zamierza on złożyć wniosku – skutkuje utratą prawa do złożenia wniosku o zgodę sędziego-komisarza na odstąpienie od umowy.
Warto wiedzieć, że w sytuacji, gdy zarządca poinformuje wierzyciela o złożeniu wniosku do sędziego-komisarza – wierzyciel może się wstrzymać ze spełnieniem świadczenia do dnia uprawomocnienia się postanowienia sędziego-komisarza oddalającego wniosek zarządcy albo do chwili złożenia przez zarządcę oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Żądanie wierzyciela musi zostać sporządzone na piśmie i zawierać datę pewną, czyli co do zasady, urzędowe lub notarialne poświadczenie dnia, w którym żądanie zostało sporządzone.
WAŻNE Wraz z otwarciem postępowania sanacyjnego wygasa prokura i udzielone przez dłużnika pełnomocnictwa. Jakiekolwiek ustalenia wierzyciela z osobami innymi niż zarządca będą nieważne.
! Jeżeli wierzyciel złoży w sądzie pozew o zapłatę wobec dłużnika objętego sanacją, a okaże się, że nie było przeszkód do umieszczenia roszczenia w całości w spisie wierzytelności, w takim wypadku zostanie obciążony kosztami postępowania.