Zyski (i straty) poza budżetem. Państwowe osoby prawne i agencje mają być ujęte w SRW

Państwowe osoby prawne i agencje wykonawcze obracają miliardami. Teraz wszystkie mają być objęte mają być ujęte w SRW.

Rząd zapowiada, że państwowe osoby prawne, a także agencje wykonawcze, mają być ujęte w SRW – stabilizującej regule wydatkowej, która ogranicza możliwości zwiększania wydatków z państwowej kasy. Jedne i drugie to podmioty powołane na mocy ustaw dla realizacji określonych zadań publicznych (osoby prawne) lub państwa (agencje).

Objęcie ich regułą zostało zapowiedziane w wykazie prac Rady Ministrów. Ma nastąpić w ramach nowelizacji ustawy o finansach publicznych. Ma to być krok w stronę zwiększenia ich przejrzystości, według obecnych władz nadwątlonej przez wypychanie poza budżet coraz większej puli wydatków, co na znaczącą skalę zaczęło się w trakcie pandemii. „W wyniku dokonania tego rozszerzenia zakresu podmiotowego SRW wszystkie jednostki, których plany finansowe są zamieszczane w ustawie budżetowej w formie załączników, będą objęte SRW” – stwierdzono w wykazie prac legislacyjnych rządu.

W ubiegłorocznym bud żecie ujęto plany finansowe prawie 60 państwowych osób prawnych i 11 agencji. Przyjęte niedawno przez rząd sprawozdanie z realizacji ustawy budżetowej pozwala przyjrzeć się finansom tego typu podmiotów.

„W 2023 r. łączne przychody państwowych osób prawnych wyniosły 24,26 mld zł, to jest 102,2 proc. planu po zmianach i 99,6 proc. wykonania w 2022 r. Dotacje i subwencje z budżetu państwa wyniosły 2,89 mld zł, to jest 103,0 proc. planu po zmianach i 11,9 proc. wykonanych przychodów ogółem. Dotacje i subwencje z bud żetu państwa były wyższe o 15,2 proc. niż w 2022 r.” – napisano w sprawozdaniu z realizacji ubiegłorocznego budżetu.

Pod względem wielkości przychodów państwowe osoby prawne miały łącznie nieznacznie większe znaczenie niż 11 rządowych agencji wykonawczych (rok wcześniej było na odwrót). W przypadku podmiotów takich jak Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju czy Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości większe były jednak dotacje z budżetu. Wyniosły 10,5 mld zł.

Jest jeszcze jedna różnica: państwowe osoby prawne w sumie osiągnęły w ubiegłym roku dodatni wynik finansowy, chociaż planowały, że zakończą go na minusie. W przypadku agencji wykonawczych było odwrotnie. „Łączny wynik finansowy brutto był ujemny, został zrealizowany w wysokości -52,3 mln zł i był niższy o 986,1 mln zł od zaplanowanego w planie po zmianach. Jest to związane głównie z uzyskaniem niższych wyników w planach finansowych: Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych (o 1,3 mld zł), Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (o 108,4 mln zł) i Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (o 11,3 mln zł)” – podał w sprawozdaniu rząd.

Szczególne zainteresowanie może budzić RARS realizująca za czasów poprzedniego rządu kontrowersyjne zakupy, mające formalnie na celu wsparcie walczącej z rosyjską agresją Ukrainy. Tu w planie finansowym była nadwyżka, a skończyło się ujemnym wynikiem na poziomie ponad miliarda złotych. W 2022 r. RARS miała w sumie 11,5 mld zł przychodów, jej koszty zaś wyniosły 6,9 mld zł, z czego tzw. koszty realizacji zadań to niemal 4 mld zł. Wynik brutto agencji rezerw materiałowych był więc dodatni. Sięgnął 4,6 mld zł. I głównie za sprawą RARS agencje wykonawcze jako grupa podmiotów mogły się pochwalić nadwyżką na poziomie 5,6 mld zł. Ich przychody wyniosły wówczas 27,1 mld zł, z czego dotacje budżetowe to 9,4 mld zł.

Wśród państwowych osób prawnych wyróżnia się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jego ubiegłoroczny rezultat to 900 mln zł na plusie, chociaż w planie miał prawie 970 mln zł straty. W 2022 r. różnica była jeszcze większa: planowano stratę na poziomie 1,8 mld zł, a skończyło się 5,3 mld zł na plusie. Przychody NFOŚiGW to w znaczącej części tzw. opłata emisyjna i sprzedaż uprawnień do emisji. „Niższe przychody odnotowano z tytułu sprzedaży przez Komisję Europejską uprawnień do emisji w systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, opłat i kar za korzystanie ze środowiska, opłat eksploatacyjnych i koncesyjnych, opłaty emisyjnej, opłat zastępczych i kar wynikających z ustawy o efektywności energetycznej oraz opłat zastępczych dotyczących Narodowego Celu Redukcyjnego i Narodowego Celu Wskaźnikowego” – wyjaśniono w sprawozdaniu z wykonania budżetu.

Na największym minusie wśród państwowych osób prawnych były w ubiegłym roku Wody Polskie. Dwa podmioty z tej kategorii planowały wynik dodatni, a kończyło się minusem. Jeden z nich to Urząd Komisji Nadzoru Finansowego (to konsekwencja sposobu ustalania budżetu), a drugi to Akademia Kopernikańska (nieujęta w tabeli, gdyż w przypadku państwowych osób prawnych uwzględniliśmy tylko te z przychodem na poziomie co najmniej 100 mln zł). Jej przychód wyniósł w ubiegłym roku 26,6 mln zł, z czego 24 mln zł to dotacja z budżetu, a koszty sięgnęły 28,7 mln zł. © ℗