Subskrybuj nas na Youtube
W przeciwnym razie mogłoby to być uznane za uszczuplenie kapitału zakładowego. A w takiej sytuacji kodeks spółek handlowych wprowadza obowiązek zwrotu świadczenia.
Kwestia wypłaty wynagrodzenia za umorzone udziały w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ma charakter sporny. Kontrowersje dotyczą przede wszystkim sytuacji, w której wynagrodzenie amortyzacyjne – sfinansowane poprzez obniżenie kapitału zakładowego – ma zostać uiszczone przed wpisem redukcji kapitału zakładowego do rejestru.
Możliwość umorzenia
Wypłatę wynagrodzenia za umorzone udziały reguluje przede wszystkim art. 199 kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.). Zgodnie z nim udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe).
Umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników. Uchwała powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. Ta spłata amortyzacyjna jest świadczeniem spółki na rzecz wspólnika w zamian za umorzony udział i stanowi realizację prawa do majątku spółki.
Wynagrodzenie za umorzone udziały w przypadku umorzenia przymusowego nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać również uzasadnienie.
Umorzenie udziału z czystego zysku nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego. Z kolei w razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału zakładowego.
Odmienne źródła finansowania umorzenia prowadzą też do zróżnicowanych konsekwencji prawnych wobec wierzycieli spółki. Umorzenie udziałów kosztem obniżenia kapitału zakładowego powoduje konieczność powiadomienia o tym wierzycieli, uzyskania ich aprobaty na umorzenie, a w razie braku zgody – obowiązek zaspokojenia lub zabezpieczenia ich roszczeń względem spółki (w ramach postępowania konwokacyjnego). Umorzenie udziałów z czystego zysku zaś wolne jest od powyższych obostrzeń. W tym bowiem przypadku wypłata świadczenia amortyzacyjnego przez spółkę nie prowadzi do uszczuplenia gwarancji wierzycieli wynikających z reguł zapewniających stabilność kapitału zakładowego.
Postać głównie pieniężna
W dominującej liczbie przypadków świadczenie uiszczane na rzecz wspólnika w zamian za umorzone udziały przybiera postać pieniężną.
Analizy wymaga natomiast dopuszczalność wypłaty wynagrodzenia w formie niepieniężnej, jak choćby w postaci nieruchomości, przedsiębiorstwa w rozumieniu przedmiotowym (art. 551 kodeksu cywilnego, dalej: k.c.) czy też jego zorganizowanej części. Kluczowe znaczenie w tym przypadku przypisać należy art. 199 par. 3 k.s.h., w myśl którego za zgodą wspólnika umorzenie udziału może nastąpić bez wynagrodzenia. Przyjąć należy, że skoro uprawniony może zrzec się wynagrodzenia za umorzone udziały, to tym bardziej wynagrodzenie może zostać uiszczone w formie niepieniężnej. W takim jednak przypadku do zbycia danego składnika majątkowego konieczne jest zachowanie formy właściwej dla przewłaszczanego przedmiotu czy przelewanego prawa. W konsekwencji powyższego, jeżeli spółka i wspólnik uzgodnią niepieniężną postać wynagrodzenia, strony powinny – niezależnie od uchwały o umorzeniu udziałów – zawrzeć umowę zbycia odnośnego składnika majątkowego stanowiącego wynagrodzenie za umorzone udziały. Dlatego też kontrakt przenoszący np. własność nieruchomości powinien być zawarty w formie aktu notarialnego (art. 158 k.c.), a umowa zbycia przedsiębiorstwa – nieobejmującego w swym składzie nieruchomości – wymagać będzie formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 751 par. 1 k.c.).
Kiedy i z jakiego żródła
Wynagrodzenie za umorzone udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może zostać sfinansowane z dwóch źródeł: z czystego zysku (art. 199 par. 6 k.s.h.) lub też poprzez obniżenie kapitału zakładowego (art. 199 par. 7 k.s.h.). Umorzenie udziałów wymagające obniżenia kapitału zakładowego następuje z chwilą tego obniżenia. Z kolei zmniejszenie wysokości kapitału zakładowego wiąże się z koniecznością przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego. Właśnie przez wzgląd na harmonogram umorzenia udziałów, finansowanego poprzez obniżenie udziałów, uczestnikom obrotu gospodarczego niejednokrotnie zależy na uiszczeniu wynagrodzenia przed wpisem redukcji kapitału zakładowego do rejestru.
Dopuszczalność wypłaty wynagrodzenia amortyzacyjnego przed rejestracją redukcji kapitału zakładowego można argumentować dwutorowo. Pierwszy wariant interpretacyjny zakłada, że warunkiem prawnym powstania i wymagalności roszczenia o wypłatę wynagrodzenia za umorzone udziały jest obniżenie kapitału zakładowego. Pogląd alternatywny przewiduje zaś, iż w braku przepisów szczególnych dotyczących powstania i wymagalności analizowanego roszczenia należy posiłkowo sięgnąć do unormowań kodeksu cywilnego (art. 2 k.s.h.). W myśl zasad ogólnych prawa cywilnego wymagalność roszczenia leży zwykle w gestii zainteresowanych stron. Dlatego datę płatności wynagrodzenia za umorzone udziały spółka i wspólnik mogą ustalić o tyle dowolnie, o ile nie koliduje to z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa.
Wśród wspomnianych restrykcji fundamentalne znaczenie przypisać należy art. 189 k.s.h. Zgodnie z jego brzmieniem w czasie trwania spółki nie wolno zwracać wspólnikom wniesionych wkładów – zarówno w całości, jak i w części – chyba że przepisy k.s.h. stanowią inaczej. Zakaz zwrotu wkładów dotyczy zarówno wkładów pieniężnych, jak i aportów. Ponadto wspólnicy nie mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego. Należy wyjaśnić, że art. 189 k.s.h. należy do kategorii regulacji, które określa się jako służące ochronie kapitału zakładowego i jego gwarancyjnej funkcji wobec wierzycieli spółki. Cytowane unormowanie służy bowiem ochronie realnej wartości funduszu powstałego z wkładów m.in. poprzez sankcjonowanie operacji mogących doprowadzić do uszczuplenia kapitału zakładowego.
W nawiązaniu do powyższej normy należy rozstrzygnąć zatem, czy wypłata wynagrodzenia za umorzone udziały przed wpisem obniżenia kapitału zakładowego do rejestru prowadzi do jej naruszenia.
W mojej ocenie dopiero od rejestracji obniżenia kapitału zakładowego spółka może wypłacić wynagrodzenie amortyzacyjne, nie narażając się na niedochowanie warunków określonych w art. 189 k.s.h. Dlatego aż do wpisu obniżenia kapitału zakładowego do rejestru spółka, której udziały są umarzane, nie powinna dokonywać żadnych wypłat, jeżeli prowadziłyby one do uszczuplenia kapitału zakładowego.
W przypadku naruszenia art. 189 k.s.h., tj. dokonania bezprawnej wypłaty, w myśl art. 198 par. 1 k.s.h. powstaje obowiązek jej zwrotu. Adresatem wspomnianej powinności jest w pierwszej kolejności odbiorca wpłaty. Solidarnie z odbiorcą odpowiadają natomiast członkowie organów spółki, którzy ponoszą odpowiedzialność za jej dokonanie. Jeżeli zwrotu wypłaty nie można uzyskać od odbiorcy, jak również od osób odpowiedzialnych za wypłatę, za ubytek w majątku spółki, który jest wymagany do pełnego pokrycia kapitału zakładowego, odpowiadają wspólnicy w stosunku do swoich udziałów. Kwoty, których nie można ściągnąć od poszczególnych wspólników, rozdziela się między pozostałych wspólników w stosunku do udziałów (art. 198 par. 2 k.s.h.). Osoby zobowiązane do zwrotu wpłaty nie mogą przy tym zostać zwolnione od tej odpowiedzialności (art. 198 par. 3 k.s.h.).
Podsumowanie
● Stosownie do art. 189 k.s.h. w związku z art. 199 k.s.h. spółka powinna w uchwale wskazać termin wymagalności wynagrodzenia płatnego za umorzone udziały przypadający nie wcześniej niż po wpisie obniżenia kapitału zakładowego do rejestru.
● Interpretacja art. 189 k.s.h. w związku z art. 199 par. 7 k.s.h. wskazuje, że rejestracja redukcji kapitału zakładowego jest warunkiem prawnym legalnej wypłaty wynagrodzenia amortyzacyjnego przez spółkę.
● Wypłacenie wynagrodzenia przed rejestracją redukcji kapitału zakładowego jest obarczone koniecznością zwrotu świadczenia w myśl zasad określonych w art. 198 k.s.h.
Podstawa prawna
Art. 2, 189, 198 oraz 199 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030 ze zm.).
Art. 551, art. 751 par. 1 oraz art. 158 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).