Fundusze Europejskie na ochronę polskiej przyrody

Piękno polskiej przyrody, jej biologiczne, ekologiczne, krajobrazowe i turystyczne bogactwo oraz wyjątkowa bioróżnorodność – to szczególne zasoby i atuty naszego kraju, które wymagają specjalnych działań zapewniających zachowanie tych skarbów natury. Dlatego w ciągu kilku najbliższych lat ogromna kwota prawie 1,6 mld zł z Funduszy Europejskich, za pośrednictwem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zostanie przeznaczona na ochronę polskiej przyrody.

Jedną z misji i ustawowych powinności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), największej w Polsce instytucji publicznej finansującej ekorozwój kraju, jest inwestowanie w przedsięwzięcia ochronne w odniesieniu do polskiej przyrody, a także wspieranie społecznej edukacji w tym zakresie. Obecnie NFOŚiGW wdraża kilka nowych programów, działań i poddziałań z europejskich źródeł finansowych, które skierowane są na ochronę rodzimej przyrody.

– Warto przypomnieć, że nasz kraj ma ponad stuletnie doświadczenie w ochronie przyrody, niekwestionowane osiągniecia w chronieniu rodzimych gatunków i siedlisk oraz sukcesy we wdrażaniu idei zrównoważonego rozwoju – zaznacza Małgorzata Golińska, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, Główny Konserwator Przyrody. – Jednocześnie Polska przoduje wśród krajów UE, jeśli chodzi o inwestowanie funduszy europejskich. Razem tworzy to ogromne szanse i perspektywiczne warunki do skutecznego wykorzystania nowych środków z tej puli – podsumowuje Wiceminister Małgorzata Golińska.

Pod względem „dzikości” przyrody, różnorodności gatunkowej fauny i flory, atrakcyjności krajobrazowej, palety ekosystemów, powierzchni lasów, jezior i rzek, liczby parków narodowych, rezerwatów i pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu oraz innych walorów przyrodniczych wyróżnia się wschodnia część Polski. Nic zatem dziwnego, że z programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027 (Działanie FEPW.02.03 Bioróżnorodność) NFOŚiGW przeznaczy łącznie aż 55 mln euro (około 240 mln zł) na zachowanie w dobrostanie i naturalnej różnorodności tych zasobów.

Na czynną ochronę przyrody NFOŚiGW z tego instrumentu finansowego rozdysponuje 125 mln zł, z czego 90 mln zł zostanie wydatkowane na udrażnianie i przywracanie ciągłości korytarzy ekologicznych o znaczeniu ponadregionalnym, a 35 mln zł – na tworzenie infrastruktury ukierunkowującej ruch turystyczny, w celu zmniejszenia antropopresji (wpływu człowieka) na obszary chronione. Nabór wniosków potrwa od 6 listopada 2023 r. do 31 stycznia 2024 r. Beneficjentami mogą być jednostki organizacyjne PGL Lasy Państwowe, jednostki organizacyjne PGW Wody Polskie, parki narodowe i jednostki samorządu terytorialnego.

Z tego samego działania w ramach programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 110 mln zł NFOŚiGW wyasygnuje na tworzenie infrastruktury bezpośrednio służącej edukacji, czyli na budowę lub rozbudowę bazy edukacyjnej wraz z jej wyposażeniem. Celem jest zapewnienie materialnych warunków do prowadzenia działalności dydaktycznej w parkach narodowych w makroregionie. Z tej formy wsparcia mogą skorzystać parki narodowe we wschodniej Polsce, które wnioski o dofinansowanie mają możliwość składać od 25 września 2023 r. do 29 listopada 2024 r. Pierwsza umowa o dofinansowanie została podpisana ze Świętokrzyskim Parkiem Narodowym. Dotacja będzie przeznaczona na budowę centrum edukacyjnego wraz z ekspozycją przyrodniczą.

Kolejnym zadaniem finansowanym przez NFOŚiGW z Działania FEPW.02.03 Bioróżnorodność jest podnoszenie świadomości ekologicznej i promowanie postaw proekologicznych lokalnych społeczności. Alokacja na ten cel, przewidujący prowadzenie kampanii edukacyjno-informacyjnych oraz wzmacnianie podmiotówpracujących na rzecz ochrony bioróżnorodności, wynosi 12,5 mln zł, a beneficjentami – oprócz już wyżej wymienionych podmiotów – mogą być także uczelnie, instytuty badawcze, Polska Akademia Nauk, Polska Akademia Umiejętności, jednostki Sieci Badawczej Łukasiewicz oraz organizacje pozarządowe. Nabór potrwa od 13 listopada 2023 r. do 29 lutego 2024 r.

– Polski model finansowania projektów proekologicznych, w tym kompleksowej ochrony rodzimej przyrody, realizowany od ponad 34 lat przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ma sprawdzoną markę – podkreśla Sławomir Mazurek, Wiceprezes Zarządu NFOŚiGW. – W Europie znani jesteśmy z tego, że uratowaliśmy gatunki, które były na skraju wyginięcia, takie jak żubr europejski. Będąc zarazem liderem w absorbowaniu funduszy europejskich, kolejne 1,6 mld zł spożytkujemy z sukcesem – dodaje Wiceprezes Sławomir Mazurek.

Innym, potężnym źródłem finansowania zadań proprzyrodniczych w Polsce jest program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027 (Działanie FENX.01.05 Ochrona przyrody i rozwój zielonej infrastruktury), w którym NFOŚiGW ma do rozdysponowania aż 310 mln euro, czyli prawie 1,4 mld zł. Do zrealizowania jest kilka typów projektów dotyczących zwłaszcza ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, działań na obszarach chronionych oraz tzw. zielonej i niebieskiej infrastruktury.

I tak, 100 mln zł NFOŚiGW wyasygnuje na ochronę in-situ (czyli: na miejscu) lub ex-situ (czyli: poza miejscem) zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych. Nabór odbywa się od 27 listopada 2023 r. do 29 lutego 2024 r. Wnioski o dofinansowanie mogą składać liczne instytucje, wśród których – poza wzmiankowanymi przy poprzednich działaniach (jak np. Lasy Państwowe, czy parki narodowe) – jest także Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (GDOŚ) i dyrekcje regionalne, Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej, urzędy morskie, pozarządowe organizacje ekologiczne oraz placówki naukowe i badawcze.

W sferze ochrony rodzimej fauny i flory przedsięwzięciem na przeciwległym biegunie jest zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych. Na ten cel ze wspomnianego wyżej Działania FENX.01.05,w ramach programu FEnIKS 2021-2027, NFOŚiGW przekaże 30 mln zł, a nabór planowany jest od kwietnia do czerwca 2024 r..

Istotną kwestią w długofalowych działaniach proprzyrodniczych jest opracowanie dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych i na to zadanie NFOŚiGW z omawianej puli środków europejskich przeznaczy 60 mln zł. W naborze może uczestniczyć GDOŚ i regionalne dyrekcje ochrony środowiska, a także parki narodowe i urzędy morskie.

Do równie ważnych działań związanych z ochroną polskiej przyrody należy rozwój zdolności i usprawnienie zarządzania obszarami chronionymi. Pierwszym zadaniem w tym zakresie, na które NFOŚiGW zamierza wyłożyć 30 mln zł z programu FEnIKS 2021-2027 jestrozwój infrastruktury geoinformacyjnej. O dofinansowanie mogą ubiegać się (od 31 stycznia do 29 marca 2024 r.) w większości te same podmioty, co w poprzednio omówionym działaniu, a także Lasy Państwowe i Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej.

Pokaźna kwota z Działania FENX.01.05 – w wysokości 200 mln zł – zostanie wyasygnowana przez NFOŚiGW na rozbudowę lub modernizację bazy edukacyjnej parków narodowych. O dotacje na ten cel podmioty te mogą wnioskować od 2 października 2023 r. do 31 grudnia 2024 r. Również do parków narodowych NFOŚiGW skieruje z europejskich środków 30 mln zł na wykup nieruchomości gruntowych. Wnioski o dofinansowanie będzie można składać od kwietnia do czerwca 2024 r. W tym samym czasie zostanie zorganizowany nabór na finansowanie działań w sferze ograniczania antropopresji i kanalizacji ruchu turystycznego, w którym alokacja wyniesie 60 mln zł. Ze środków na zmniejszenie wpływu ludzi na przyrodę i przekierowanie turystów skorzystać będzie mogła GDOŚ i dyrekcje regionalne oraz parki narodowe i Lasy Państwowe.

Kolejnymi przedsięwzięciami, które NFOŚiGW wspiera z pieniędzy przewidzianych w programie FEnIKS 2021-2027, są inwestycje w zieloną i niebieską infrastrukturę wraz ze stosownym zapleczem (alokacja: 95 mln zł) oraz przedsięwzięcia w tym samym zakresie związane z „odbetonowaniem” terenów miejskich (alokacja: 40 mln zł). W pierwszym przypadku nabór odbywa się między 31 stycznia 2023 r. a 29 marca 2024 r., a w drugim przypadku – już został zakończony. W obu „rozdaniach” beneficjentami są jednostki samorządu terytorialnego.

Warto jeszcze dodać, że w ramach Działania FENX.01.05 NFOŚiGW wesprze także takie projekty, jak monitoring przyrody, powietrza i hałasu, rekultywacja i remediacja terenów zdegradowanych działalnością gospodarczą, usuwanie niewłaściwie składowanych lub magazynowanych odpadów oraz wywołanego przez nie zagrożenia dla ludzi lub środowiska, a także edukacja w zakresie ochrony przyrody. Na projekty związane z edukacją ekologiczną przewidziane zostało 40 mln zł, a potencjalni beneficjenci (Lasy Państwowe, parki narodowe, regionalne dyrekcje ochrony środowiska, uczelnie i placówki naukowo-badawcze, pozarządowe organizacje ekologiczne) mogą ubiegać się o dotacje od 31 stycznia do 29 marca 2024 r.

Warto śledzić na stronie www.feniks.gov.pl aktualny harmonogram naboru wniosków, w którym podawane są daty rozpoczęcia i zakończenia naborów oraz kwoty alokacji.