Niskie oprocentowanie lokat dla klientów. Miliardowe koszty dla NBP

Przeprowadzony w piątek przez Narodowy Bank Polski pierwszy tegoroczny przetarg bonów pieniężnych był rekordowy: banki kupiły takie papiery na kwotę 370,7 mld zł. Za pomocą bonów NBP ściąga nadmiar płynności z systemu bankowego. Prócz regularnych operacji tego typu, z terminem siedmiodniowym, odbywają się również przetargi na krótsze terminy. Tuż przed końcem ubiegłego roku taka jednodniowa operacja w połączeniu z siedmiodniową dały zaangażowanie banków w bonach pieniężnych na kwotę przeszło 390 mld zł.

Przetargi bonów służą NBP do regulowania płynności w systemie bankowym, ale też do utrzymywania rynkowych stóp procentowych na poziomie wyznaczanym przez Radę Polityki Pieniężnej. Brak możliwości kupna bonów przy ograniczonych możliwościach lokowania pieniędzy w instrumenty innego typu skutkowałby gwałtownymi wahaniami stóp na rynku międzybankowym, co przekładałoby się na koszty kredytów dla klientów banków.

Gwałtowny wzrost zaczął się w trakcie pandemii

Sektor bankowy w Polsce cechuje się strukturalną nadpłynnością, ale jeszcze kilka lat temu wartość emitowanych przez NBP bonów nie przekraczała z reguły 100 mld zł.

Gwałtowny wzrost zaczął się w trakcie pandemii. Miał związek z działaniami pomocowymi ze strony państwa, których celem było ograniczenie negatywnych skutków lockdownów. To wsparcie zostało sfinansowane przez Polski Fundusz Rozwoju i Bank Gospodarstwa Krajowego poprzez emisje obligacji, które w znacznej mierze zostały objęte przez NBP. Oznaczało to wpuszczenie do gospodarki kwoty rzędu 140 mld zł.

Innym źródłem napływu pieniądza do gospodarki są fundusze unijne. W większości są one wymieniane przez rząd nie na rynku walutowym, ale bezpośrednio w banku centralnym. Wymiana dużych kwot na rynku przyczyniałaby się do umocnienia złotego. Rozliczanie się z NBP pozwala uniknąć tego efektu, ale skutkuje zwiększaniem płynności (przyczynia się też do wzrostu rezerw dewizowych banku centralnego).

Brak presji na pozyskiwanie nowych depozytów

Wysoka nadpłynność i konieczność jej „sterylizowania” mają również inne skutki. Z perspektywy sektora bankowego oznacza to brak presji na pozyskiwanie nowych depozytów, co przekłada się na dostrzegane przez klientów niskie oprocentowanie.

Nadpłynność nie dotyczy wszystkich banków w równym stopniu. Jest skupiona w kilku największych bankach komercyjnych oraz w BGK.

Z perspektywy NBP sterylizacja nadpłynności to koszty sięgające miliardów złotych.

Rekord w ostatnim dniu roku

Pomimo dokonanych we wrześniu i w październiku 2023 r. obniżek stóp procentowych, które sprawiły, że średnia stopa NBP była w ubiegłym roku niższa niż w poprzednim, koszty emisji bonów pieniężnych nie nie spadły, ale zanotowały wzrost o prawie pół miliarda złotych. Według szacunków DGP na podstawie danych o wynikach poszczególnych przetargów oprocentowanie bonów pieniężnych kosztowało w ubiegłym roku bank centralny 18,6 mld zł. W latach 2020–2021, gdy główną stopę NBP zmniejszono do najniższego w historii poziomu 0,1 proc., obsługa bonów pieniężnych kosztowała bank centralny mniej niż miliard złotych w skali roku.

Ponoszone przez bank centralny koszty ściągania pieniądza z rynku są jednak wyższe. Niewielka część każdego depozytu zebranego przez banki jest utrzymywana na rachunkach bieżących w NBP jako rezerwa obowiązkowa. Średnia kwota na rachunkach bieżących w 2024 r. wyniosła prawie 74 mld zł. Rekord został pobity w ostatnim dniu roku, gdy na rachunkach bieżących banków znalazło się 146,6 mld zł. Rezerwa obowiązkowa jest oprocentowana. Obowiązuje tu stawka odpowiadająca stopie referencyjnej NBP. Według naszych wyliczeń z tego tytułu bank centralny poniósł koszt na poziomie 4,3 mld zł, nieznacznie niższym niż rok wcześniej.

Stosunkowo niewielkim wydatkiem dla NBP – w ubiegłym roku poniżej 300 mln zł – było oprocentowanie depozytu na koniec dnia. Jeśli w końcu dnia roboczego bank ma nadwyżki, których nie zdołał ulokować w inny sposób, może „przyjść” z tymi pieniędzmi do NBP. Stopa depozytowa wynosi obecnie 5,25 proc. Na takich rachunkach w ubiegłym roku było średnio nieco ponad 4 mld zł, najmniej od 2020 r. ©℗