Gotówka odgrywa ważną rolę we wzmacnianiuodporności i utrzymaniu ciągłości płatności oraz w przygotowaniach na kryzys – deklaruje prezes Riksbanku, Stefan Ingves, w rozmowie z Obserwatorem Finansowym.

Czy mógłby Pan przybliżyć czynniki, które stoją za spadkiem wykorzystania gotówki w Szwecji w ostatnich latach?
Jest wiele czynników, które sprawiają, że wykorzystanie gotówki w Szwecji maleje. Najważniejszym z nich jest rozwój i upowszechnienie bezpiecznych i łatwych w użyciu cyfrowych alternatywnych sposobów dokonywania płatności. Oczywiście karty debetowe i kredytowe są w użyciu od lat, ale ostatnie innowacje po stronie adresata płatności znacznie rozszerzyły skalę ich akceptacji. (…) Najważniejszą rolę w ograniczaniu wykorzystania gotówki w Szwecji odegrał postęp techniczny i ogólna gotowość Szwedów do jego przyjęcia.
Czy dostrzega Pan jakieś negatywne konsekwencje marginalizacji gotówki w kraju?
Prawdę mówiąc, w Szwecji oddziały banków oferujące ręczną obsługę gotówkową klientów indywidualnych należą dziś do nielicznych. Moim zdaniem jest to zjawisko niepokojące. Taka sytuacja przysparza kłopotów osobom, które nadal chcą lub z jakichś powodów potrzebują korzystać z gotówki. W dodatku infrastruktura obsługi gotówkowej skurczyła się i kurczy się nadal, przez co płatności coraz bardziej uzależniają się od sieci energetycznej i łączy internetowych. Z perspektywy utrzymania płatności czy gotowości kryzysowej ważne jest zachowanie infrastruktury gotówkowej na odpowiednio wysokim poziomie. Jednak ważne jest i to, by Riksbank podążał za zmianami i udostępnił społeczeństwu łatwą w użytkowaniu cyfrową walutę banku centralnego (ang. central bank digital currency, CBDC) – e-korony, jak ją nazywamy – jako uzupełnienie gotówki.
Gotówka może zwiększać odporność płatności na takie incydenty, jak awarie energetyczne i cyberataki. Czy Riksbank podjął kroki w celu ograniczenia dalszego spadku użytkowania gotówki?
Zgadzam się, że gotówka odgrywa ważną rolę we wzmacnianiu odporności i utrzymaniu ciągłości płatności oraz w przygotowaniach na kryzys. Obecnie jest to jedyna forma dostępu społeczeństwa do pieniądza banku centralnego, czyli najbezpieczniejszej formy pieniądza. Ważnym zadaniem Riksbanku jest zabezpieczenie podaży gotówki na wypadek wystąpienia zakłóceń cyfrowego systemu płatniczego. Ale – jak napomknąłem wcześniej – jeśli gotówka ma pełnić dalej rolę awaryjnego środka dokonywania płatności w sytuacjach kryzysowych, ważne jest zachowanie odpowiedniej infrastruktury i możliwości wykorzystywania gotówki przez społeczeństwo. Usługi gotówkowe, takie jak punkty podejmowania i deponowania gotówki, muszą być dostępne dla wszystkich. Podobnie, podmioty świadczące podstawowe usługi powinny zachować zdolność do posługiwania się gotówką w normalnych warunkach, skoro oczekujemy od nich takiej zdolności w warunkach nadzwyczajnych. Jednakże, jak wspomniałem wcześniej, tylko nieliczne oddziały banków oferują ręczną obsługę gotówki, co zwiększa jej zależność od dostaw prądu i przesyłu danych.
W Szwecji gotówka pełniąca rolę prawnego środka płatniczego jest zdecydowanie pod presją. Ustawa o Riksbanku stanowi, że płatności w gotówce muszą być powszechnie akceptowane. Jednak zasada ta może być omijana przez sklepy, restauracje i inne firmy, które wykorzystują w tym celu swobodę zawierania umów. Jeśli prawny środek płatniczy nie otrzyma silniejszej ochrony prawnej, istnieje ryzyko, że w przyszłości użycie gotówki stanie się w ogóle niemożliwe. Tym problemem musi się zająć szwedzki prawodawca. Riksbank wielokrotnie wskazywał rządowi i parlamentowi, że prawny środek płatniczy potrzebuje silniejszej ochrony.
– Rozmawiał dr Piotr J. Szpunar, dyrektor DABE NBP (fragmenty wywiadu przeprowadzonego w 2021 r.)
„W Szwecji gotówka jest na granicy zaniku” – mówi Stefan Ingves, prezes Riksbanku. Szwedzki bank centralny podejmuje działania, aby papierowa korona współistniała z płatnościami bezgotówkowymi, a może nawet ze swoją cyfrową odpowiedniczką.
Strategię Banku Szwecji dotyczącą płatności najłatwiej zrozumieć, śledząc sekcję aktualności na stronie Riksbank.se. 22 lutego czytamy, że „Projekt e-korony wchodzi w następną fazę”,
a 31 stycznia, że „Riksbank tworzy magazyny gotówkowe”.
Z jednej strony wiadomo, że Szwecja jest już niemal społeczeństwem bezgotówkowym. Banknotami i monetami płaciło w 2020 roku poniżej 9 proc. obywateli. Jednak jak podkreśla Riksbank, wejście w drugi etap testów e-korony (testy mają być trzyetapowe), nie oznacza jeszcze, że decyzja o jej wprowadzeniu została podjęta.
Z drugiej strony – jest ustawa o Riksbanku, zgodnie z którą płatności w gotówce muszą być powszechnie akceptowane. Szwedzki bank centralny przygotowuje się też do wymogów nowej ustawy, która ma obowiązywać od 1 stycznia 2023 r, a która czyni Riksbank odpowiedzialnym za zarządzanie gotówką. W całym kraju ma powstać pięć skarbców z depozytami gotówki.
„Riksbank uważa, że należy wzmocnić pozycję gotówki jako prawnego środka płatniczego. Ci, którzy muszą używać gotówki do zarządzania swoimi finansami, powinni mieć taką możliwość. Gotówka odgrywa również ważną rolę w czasach kryzysu i podwyższonej gotowości” – informował szwedzki bank centralny w swoim raporcie o płatnościach z listopada 2021 r.