Dla lepszego zobrazowania nowej regulacji przypomnimy dotychczasowe rodzaje odsetek występujących w ustawie z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.; dalej: kodeks cywilny, k.c.) oraz ustawie o transakcjach handlowych, a także wskażemy, jakie zmiany przewidziano w tym zakresie.
Jakie czekają nas zmiany
1. Odsetki ustawowe – jest to termin zdefiniowany w art. 359 k.c. Obecnie odsetki ustawowe stosowane są we wszystkich tych przypadkach, w których strony nie ustaliły odsetek umownych bądź nie istnieje możliwość naliczania wyższych odsetek na podstawie ustawy o transakcjach handlowych.
Po zmianach wprowadzonych omawianą nowelizacją u.t.h. odsetki ustawowe stosowane będą:
a) w transakcjach handlowych – jako stopa odsetek, którą wierzyciel będzie stosował, gdy termin zapłaty wynikający z umowy jest dłuższy niż 30 dni oraz za okres po upływie 30. dnia, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty (ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego);
b) jako stopa odsetek od kapitału (np. oprocentowanie umowy pożyczki).
2. Odsetki za zwłokę (wynikające z ordynacji podatkowej) – obecnie odsetki takie stosuje wierzyciel w transakcjach handlowych (a zatem nie stosuje się ich do innych stosunków prawnych niż transakcje handlowe) – od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty. Od 1 stycznia 2016 r. ustawa o terminach zapłaty nie będzie odwoływała się do ordynacji podatkowej. Odsetki te zastąpione zostają „odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych”.
3. Odsetki ustawowe za opóźnienie – odsetki te wynikają z art. 481 k.c. i nie stosuje się ich do transakcji handlowych; nazwą tą określono odsetki, które pobierać może wierzyciel, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego.
Trzy rodzaje – do różnych transakcji
Innymi słowy, w zależności od rodzaju stosunku prawnego po zmianach zastosowanie znajdą:
● w transakcjach handlowych – odsetki ustawowe oraz odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (zastąpiły one ww. odsetki za zwłokę),
● w innych stosunkach prawnych (np. w transakcjach między przedsiębiorcami a konsumentami lub między samymi konsumentami) – odsetki ustawowe (jako odsetki od kapitału) i odsetki ustawowe za opóźnienie (naliczane, gdy dłużnik opóźnia się z zapłatą świadczenia pieniężnego). schemat s. 31
Nowa podstawa wyliczeń
Do ustalenia wysokości odsetek stosować się będzie nowy mechanizm, w którym podstawą wyliczeń będzie stopa referencyjna Narodowego Banku Polskiego. Wysokość omawianych odsetek będzie obliczana dwa razy do roku.
I tak stopę referencyjną NBP obowiązującą w dniu:
1) 1 stycznia – stosować się będzie do wyliczania odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do 30 czerwca,
2) 1 lipca - stosować się będzie do wyliczania odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do 31 grudnia.
Strony mogą umówić się na inną wysokość odsetek niż określone ustawowo. Umowne odsetki nie mogą jednak przekroczyć maksymalnych limitów. TABELA S. 35
Podkreślenia wymaga jednak, że maksymalna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie, zarówno w transakcjach handlowych, jak i w innych czynnościach prawnych - będzie taka sama. W obu przypadkach nie może przekroczyć dwukrotności sumy:
2 x (stopa referencyjna NBP + 5,5 punktów procentowych).
Tak więc obecnie, kiedy stopa referencyjna NBP wynosi 1,5 proc., maksymalna wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie nie może przekroczyć wysokości 14 proc. [2 x (1,5 proc. + 5,5 proc.)].
Aby umożliwić naliczanie wyższych odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, ustawodawca wyłączył stosowanie do tego typu umów art. 481 par. 2 k.c., który określa stopę procentową odsetek ustawowych za opóźnienie (art. 4a ustawy).
Wyższe odsetki ustawowe za opóźnienie mają wpływać dyscyplinująco na przedsiębiorców i przeciwdziałać sytuacjom, w którym zalegają oni z zapłatą przez dłuższy czas. PRZYKŁADY 1 I 2
W transakcjach handlowych
W dalszej części poradnika zajmiemy się głównie omówieniem zmian, jakie czekają podmioty uczestniczące w transakcjach handlowych.
! Gdy umowa przewiduje termin zapłaty dłuższy niż 30 dni – ustawa o transakcjach handlowych daje możliwość żądania odsetek ustawowych w sytuacji, gdy roszczenie o zapłatę nie jest jeszcze wymagalne (często określa się je mianem odsetek od kredytu kupieckiego). Można je naliczać po upływie określonego w ustawie terminu i muszą być przy tym spełnione określone warunki.
WAŻNE Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie (zarówno w transakcjach handlowych, jak i w innych czynnościach prawnych) nie będzie mogła w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.
PRZYKŁAD 1
Od konsumenta inaczej niż od firmy
Przedsiębiorca trudni się sprzedażą towarów. Wśród jego klientów znajdują się zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenci. Przedsiębiorca sprzedał w tym samym dniu dwie sztuki towaru, z tym że jedna została zakupiona przez spółkę prowadzącą działalność gospodarczą, a druga przez konsumenta. W obu przypadkach sprzedawca wystawił rachunek oraz przekazał towar nabywcy. Obaj klienci nie dokonali płatności w terminie umownym. Wobec powyższego sprzedawca wezwał do zapłaty ustalonej ceny sprzedaży wraz z odsetkami
W tak przedstawionym stanie faktycznym wraz z wejściem w życie omawianej nowelizacji sprzedawca będzie mógł się domagać zapłaty kwoty głównej oraz odsetek w wysokości:
● odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych – od spółki (od 1 stycznia 9,5 proc. w skali roku),
● odsetek ustawowych za opóźnienie – od konsumenta (7 proc. w skali roku).
PRZYKŁAD 2
Inne dla pożyczki, odmienne przy kredycie
Przedsiębiorca, planując zakup partii towaru, postanowił zaciągnąć pożyczkę. Niestety bank zgodził się udzielić pożyczki obejmującej jedynie część potrzebnej kwoty. Pozostałą część przedsiębiorca zdecydował się pożyczyć od znajomego. Strony w tym celu spisały umowę pożyczki oprocentowanej 15 proc. w skali roku. W takim przypadku:
● do oprocentowania umowy pożyczki zaciągniętej u znajomego nie stosuje się omawianej ustawy, gdyż dotyczy ona naliczania odsetek za opóźnienie, nie zaś odsetek od kapitałów pieniężnych;
● wysokość odsetek ustawowych w tym przypadku określa kodeks cywilny, jednakże ich podstawowa stopa (suma stopy referencyjnej NBP i 3,5 pkt proc.) znajduje zastosowanie, gdy odsetki nie zostały ustalone przez strony w treści umowy;
● kodeks cywilny zastrzega, że odsetki umowne nie mogą przekraczać wysokości odsetek maksymalnych, w tym przypadku zaś odsetki maksymalne wynosiłyby 10 proc. w skali roku; mimo że w umowie pożyczki zastrzeżono wyższe odsetki umowne, pożyczkodawca uprawniony jest jedynie do domagania się zapłaty odsetek maksymalnych;
● w przypadku gdyby przedsiębiorca nie zwrócił kwoty głównej i odsetek w umówionym terminie, pożyczkodawca mógłby naliczać od całej tej kwoty odsetki za opóźnienie; jednak w zależności od tego, czy pożyczkodawca byłby konsumentem, czy też osobą, która mieści się w katalogu osób stosujących ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych – stosowałby stopę procentową odsetek za opóźnienie wynikającą albo z kodeksu cywilnego, albo z ww. ustawy.