W świetle debaty o roli wskaźnika WIBOR w polskim systemie finansowym, eksperci i organy nadzorcze podkreślają jego kluczową funkcję i solidne procedury kontrolne. Jako podstawa do ustalania oprocentowania kredytów, jest on nadzorowany przez Komisję Nadzoru Finansowego, co zapewnia przejrzystość i stabilność rynku. Planowana zmiana wskaźników na WIRON ma celować w zgodność z globalnymi normami i wzmacniać zaufanie klientów.

rozwiń ›

Historia i znaczenie WIBOR na polskim rynku finansowym

W ostatnim czasie w przestrzeni medialnej pojawiają się doniesienia, jakoby wskaźnik referencyjny WIBOR miał być manipulowany przez banki. W pierwszej kolejności należałoby odpowiedzieć na pytanie, co to jest WIBOR. WIBOR to skrót od Warsaw Interbank Offered Rate. WIBOR na polskim rynku usług finansowych pełni rolę podstawowego wskaźnika referencyjnego i reprezentuje średnią stopę procentową, po jakiej banki udzielają pożyczek na rynku międzybankowym. Wskaźniki referencyjne w sektorze finansowym to wskaźniki, na podstawie których banki ustalają oprocentowanie różnych produktów finansowych, takich jak kredyty, pożyczki czy obligacje. Na oprocentowanie kredytów składa się bowiem stopa referencyjna oraz marża banku. W Polsce najczęściej występującą stopą referencyjną w umowach kredytu jest właśnie WIBOR, którego początki sięgają lat 90. XX wieku.

Rola GPW Benchmark w administracji wskaźnikiem WIBOR

Wskaźnik referencyjny opracowuje administrator, który jest podmiotem niezależnym (zewnętrznym w stosunku do banków), ale podlegającym nadzorowi organu publicznego. Od dnia 30 czerwca 2017 r. administratorem wskaźnika WIBOR jest GPW Benchmark, który przejął tę rolę od Stowarzyszenia Rynków Finansowych ACI Polska. GPW Benchmark S.A. jest podmiotem wchodzącym w skład Grupy Kapitałowej GPW w Warszawie S.A., kontrolowanym przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Dostosowanie do standardów unijnych

Nowy administrator miał za zadanie dostosować metody opracowywania wskaźników referencyjnych WIBID i WIBOR do wymogów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (EU) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014 (dalej: „Rozporządzenie BMR”). Głównym celem Rozporządzenia BMR było zwiększenie ochrony konsumentów na rynku finansowym, zaś jego wdrożenie oznaczało konieczność wprowadzenia nowych wskaźników referencyjnych lub dostosowania dotychczas istniejących do nowych standardów unijnych.

O dostosowaniu wskaźnika referencyjnego WIBOR do wymogów Rozporządzenia BMR świadczy uznanie WIBOR-u przez Komisję Europejską, w pierwszym kwartale 2019 r., za kluczowy wskaźnik referencyjny. Z kolei w dniu 16 grudnia 2020 r. Komisja Nadzoru Finansowego zezwoliła na prowadzenie przez GPW Benchmark S.A. działalności jako administrator wskaźników referencyjnych stóp procentowych, w tym kluczowych wskaźników referencyjnych, potwierdzając tym samym, iż proces wyznaczania wskaźnika referencyjnego WIBOR jest zgodny z przepisami prawa wspólnotowego. Udzielenie ww. zezwolenia oznacza, iż Komisja Nadzoru Finansowego wydała decyzję administracyjną, zgodnie z którą GPW Benchmark .S.A. jest licencjonowanym w rozumieniu Rozporządzenia BMR, administratorem wskaźnika WIBOR.

Procedura fixingu i kontrola procesu

Od tego momentu GPW Benchmark S.A. oficjalnie opracowuje WIBOR, który ustalany jest codziennie (w każdym dniu roboczym) w tzw. procedurze fixingu. Obecnie uczestnikami fixingu jest dziesięć czołowych polskich banków. Proces ustalania wysokości wskaźnika WIBOR odbywa się w oparciu o dane źródłowe przekazywane przez uczestników fixingu na podstawie wprowadzonej Rozporządzeniem BMR zasady tzw. Kaskady Danych.

Zgodnie z tą metodą, w pierwszej kolejności wykorzystywane są dane o transakcjach z rynku międzybankowego, a następnie z rynków powiązanych. Wynikiem jest Kwotowanie Modelowe. Jeżeli na żadnym z tych poziomów Kaskady nie było transakcji, to wtedy wykorzystywane są Kwotowania Wiążące. Dane przekazywane przez banki – panelistów podlegają ścisłej kontroli ze strony Administratora, który może odmówić ich uwzględnienia. Ponadto banki mają obowiązek stosować się do Kodeksu Postępowania Uczestników Fixingu WIBID i WIBOR oraz poddawać się cyklicznemu audytowi.

WIBOR pod lupą regulatorów

Nadzór nad metodą wyznaczania stawki referencyjnej WIBOR sprawuje powołany w tym celu Komitet Nadzorczy Wskaźników Referencyjnych Stóp Procentowych, w którym uczestniczą specjaliści pochodzący m.in. z wyboru Ministra Finansów czy Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jak również Komisja Nadzoru Finansowego. W czerwcu 2023 roku Komisja Nadzoru Finansowego przeprowadziła własną ocenę zdolności kluczowego wskaźnika referencyjnego stopy procentowej WIBOR do pomiaru rynku oraz realiów gospodarczych stwierdzając, że WIBOR posiada zdolność do pomiaru rynku oraz realiów gospodarczych, do których pomiaru został on powołany.

Zgodnie z oceną Komisji, wskaźnik WIBOR we właściwy sposób reaguje na zmianę uwarunkowań płynnościowych, zmiany stóp banku centralnego oraz realiów gospodarczych. Opisane powyżej mechanizmy kontrolne uniemożliwiają jakiekolwiek manipulacje wskaźnikiem referencyjnym WIBOR. Co istotne, dotychczas nie odnotowano ani jednej próby manipulacji wskaźnikiem, przez około 30 lat funkcjonowania WIBOR-u w Polsce.

Nadchodzące zmiany

Na koniec należy dodać, że Polsce planowana jest reforma wskaźników referencyjnych, która polegać ma na wprowadzeniu nowej stawki WIRON w miejsce dotychczasowego wskaźnika referencyjnego WIBOR. Zmiana ta podyktowana jest potrzebą dostosowania krajowego rynku finansowego do zmieniających się trendów światowych w zakresie preferowania wskaźników referencyjnych opartych o depozyty jednodniowe. Przejście ze stawek WIBOR na WIRON w istniejących umowach ma nastąpić najpóźniej do końca 2027 r.

Weronika Magdziak-Śliwa adwokat, Partner Praktyki Sporów Instytucji Finansowych w Kochański &Partners