Pomoc Ukrainie to przede wszystkim obowiązek moralny, ale także zobowiązanie, któremu Polska nie byłaby w stanie sprostać, gdyby nie solidne fundamenty polskiej gospodarki i silna pozycja finansowa banku centralnego, wypracowywana sumiennie przez ostatnie lata. Ta ciężka praca i roztropność sprawiły, że Polska jest silnym państwem, a NBP – silnym bankiem centralnym.
Starożytni Rzymianie mawiali “si vis pacem, para bellum” – czyli jeśli chcesz pokoju, szykuj się do wojny. To łacińskie przysłowie opisuje jednak nie tylko podstawową doktrynę sztuki wojennej, lecz także zasadę, która przyświeca działaniom antykryzysowym Narodowego Banku Polskiego. Nigdy bowiem nie wiemy dokładnie, kiedy i w jakiej postaci zmaterializuje się kolejny kryzys – dlatego nieustannie szykujemy się do kolejnej ekonomicznej batalii, dbając o solidne fundamenty polskiej gospodarki i silną pozycję finansową banku centralnego.
Wysoki poziom rezerw umożliwia działanie w nadzwyczajnych czasach
Polska weszła do elitarnej ligi gospodarek, które nie tylko relatywnie dobrze przetrwały globalny kryzys finansowy z lat 2007–2012 i pandemię COVID-19, lecz także kreatywnie wykorzystały oba te wyzwania do zwiększenia swojego potencjału.
Dzięki polityce sukcesywnej akumulacji aktywów rezerwowych NBP miał u progu kryzysu wywołanego agresją zbrojną Rosji na Ukrainę adekwatny poziom rezerw oraz dysponował odpowiednim zestawem instrumentów, aby przeciwdziałać negatywnym tendencjom na rynku finansowym i walutowym.
24 lutego 2022 r. Rosja rozpoczęła nieusprawiedliwioną i bezprecedensową, zakrojoną na szeroką skalę inwazję na Ukrainę, niosąc cierpienie, śmierć, zniszczenie i największy kryzys uchodźczy w Europie od czasów II wojny światowej. Miliony cywilów zostały zmuszone do opuszczenia swoich domów, miast i wreszcie kraju, aby uciec przed bestialstwem najeźdźców.
Rosyjska agresja wpłynęła negatywnie na całokształt gospodarki światowej, wywołując wysoką inflację, kryzys żywnościowy, zakłócenia handlu i łańcuchów dostaw oraz przepływów finansowych, a także zwiększoną niepewność. Kraje europejskie, nawet te położone geograficznie z dala od konfliktu, doświadczyły trudności z dostawami ropy i gazu, podwyżek cen żywności oraz konieczności ponoszenia dodatkowych kosztów na pomoc militarną i humanitarną na rzecz Ukrainy. Niemniej jednak skutki wojny są niewątpliwie dotkliwsze dla Europy Środkowej, a szczególnie dla Polski, ze względu na bliższe powiązania i ogromny napływ uchodźców.
Niezwykła skala niezwykłych wyzwań
Według danych Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) do 10 stycznia 2023 r. prawie 8 mln osób zarejestrowano na terytorium Europy jako uchodźców. Do Polski przybyło od wybuchu wojny prawie 8,9 mln Ukraińców, a ponad 1,5 mln z nich pozostaje nadal pod opieką różnych rządowych programów pomocowych.
Ten największy od czasu II wojny światowej konflikt zbrojny na europejskiej ziemi spowodował dla Polski, u której granic toczy się ta wojna, liczne i bezprecedensowe wyzwania natury politycznej, gospodarczej i społecznej. Niemniej jednak odzew Polski i jej banku centralnego pod kierownictwem prof. Adama Glapińskiego był ogromny i natychmiastowy. Jako że Narodowy Bank Ukrainy (NBU) od lat był kluczowym beneficjentem programów współpracy technicznej NBP, w obliczu dramatycznych wydarzeń i dzięki silnemu osobistemu zaangażowaniu prof. Glapińskiego oczywistym było, że NBP pierwszy pospieszy z pomocą.
1 mld dol. – linia swapowa dla NBU
Już w pierwszych godzinach wojny zarząd NBP oficjalnie zadeklarował pełną solidarność z bankiem centralnym i ludnością Ukrainy, jak również wszelkie niezbędne wsparcie. Jeszcze tego samego dnia NBP przekuł te słowa w czyny, podejmując decyzję o udostępnieniu dla NBU linii swapowej na parze dolar amerykański/hrywna (USD/UAH). Tego rodzaju umowa między dwoma bankami centralnymi pozwala bankowi, który znajduje się w potrzebie, mieć do dyspozycji środki pieniężne w walucie obcej, co stabilizuje rynek w sytuacjach stresowych. Ostatecznie ustalono limit linii swapowej na 1 mld dol., dążąc tym samym do wzmocnienia stabilności systemu finansowego w regionie.
Trudno przecenić pomoc i wsparcie, jakiego udziela Narodowy Bank Polski. Otrzymane środki w ramach swapu walutowego pozwolą zwiększyć międzynarodowe rezerwy i podtrzymać makrofinansową stabilność Ukrainy. Dziękujemy kolegom za współpracę i za udzielony kredyt zaufania – komentował porozumienie wiceszef Narodowego Banku Ukrainy Jurij Heletij (22 marca 2022 r., www.bank.gov.ua).
Wymiana hrywny po korzystnym kursie
Kolejnym dowodem troski NBP o stabilność polskiego i ukraińskiego rynku finansowego w tych nadzwyczajnych okolicznościach, a dla uchodźców w kryzysie humanitarnym realną pomocą była bilateralna umowa pomiędzy bankami centralnymi Polski i Ukrainy, która pozwoliła ukraińskim uchodźcom przebywającym w Polsce wymieniać ukraińskie hrywny na polskie złote. Dzięki współpracy NBP z jednym z polskich banków komercyjnych poprzez sieć ponad 100 oddziałów tego banku w okresie od 25 marca do 9 września 2022 r. obywatele Ukrainy mogli wymieniać hrywny na złotówki. Wszelkie koszty tej operacji pokryły obie uczestniczące w niej instytucje polskie. Ta bezprecedensowa operacja stała się wzorem do naśladowania dla innych krajów europejskich.
Wielu przedstawicieli dzielnego Narodu Ukraińskiego, uciekając przed zbrodniczą agresją wojenną, trafiło do Polski. Często mają oni ze sobą tylko hrywny (zabrane w pośpiechu), których do tej pory nie mogli wymienić na złote. Od pierwszego dnia wojny pracowaliśmy w NBP, razem z naszymi przyjaciółmi z Narodowego Banku Ukrainy, nad rozwiązaniem tego problemu. Ważne, aby bohaterscy obrońcy Ukrainy wiedzieli, że dbamy o ich rodziny. Bardzo się cieszę z uregulowania tej ważnej dla uchodźców kwestii – powiedział prof. Adam Glapiński, Prezes Narodowego Banku Polskiego (22 marca 2022 r., www.nbp.pl).
Oprócz inicjowania wyjątkowych projektów, które wspierały rynki finansowe, zmniejszały zakłócenia na rynku wymiany walut i ułatwiały ukraińskim uchodźcom wymianę gotówki, Narodowy Bank Polski udzielił Narodowemu Bankowi Ukrainy znaczącej pomocy, aby zagwarantować kontynuację jego działalności i wypełnianie przezeń zadań ustawowych, wiedząc, że system finansowy Ukrainy potrzebuje banku centralnego, który nieprzerwanie wykonuje swoje istotne funkcje.
Wsparcie interesów Ukrainy na arenie międzynarodowej
Wsparcie udzielane NBU przez NBP miało nie tylko wymiar materialny (przekazanie bankowozów, sprzętu IT i pomocy humanitarnej) czy makrofinansowy, jak opisano powyżej. Polski bank centralny promował interesy Ukrainy na poziomie międzynarodowym i wykonał ogrom pracy, aby wprowadzić kwestię wsparcia Ukrainy do agendy międzynarodowych instytucji. Narodowy Bank Polski wspierał współpracę Ukrainy z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW), w szczególności w odniesieniu do uruchomienia – tak szybko, jak to możliwe – szeroko zakrojonego programu wsparcia dla Ukrainy. Nowy program pomocowy z MFW może stać się ważnym elementem finansowego wsparcia dla Ukrainy i przyczynić się do konsolidacji wysiłków ze strony innych zagranicznych partnerów. NBP mocno wspiera Ukrainę w tym przedsięwzięciu.
NBP podaje pomocną dłoń ukraińskiemu bankowi centralnemu
Polska jest bliskim świadkiem nie tylko siły i odwagi wszystkich walczących Ukraińców, lecz także wyjątkowej odporności ukraińskich instytucji w obliczu kryzysu, którego ogrom nie ma precedensu. Odnosi się to m.in. do Narodowego Banku Ukrainy. Dzięki determinacji i mądrym decyzjom zarządu NBU Ukraina nie pogrążyła się w kryzysie bankowym, system finansowy kraju nie załamał się, a obywatele mają nieprzerwanie dostęp do swoich kont bankowych i gotówki. Ta niezłomność dobrze wróży na przyszłość i stwarza mocne podstawy dla powojennej rekonstrukcji Ukrainy i jej integracji z Unią Europejską. Pozostając w gotowości do dalszej pomocy NBU, dopóki trwa wojna, NBP z wiarą oczekuje współpracy z ukraińskim bankiem centralnym jako prawdziwym partnerem i sprzymierzeńcem w kształtowaniu przyszłego europejskiego porządku gospodarczego i w promowaniu stabilności finansowej w tej części naszego kontynentu.